Hadrianapolis Antik Kenti

Eskipazar İlçesi'nin 3 kilometre batısında bulunan "Viranşehir" mevki ve çevresinde, "Paphlagonia Hadrianapolis'i" olarak adlandırılan antik yerleşim yerinin kalıntıları dağınık bir şekilde bulunmaktadır. Hadrianapolis Antik Kenti, Budaklar, Büyükyaylalar, Çaylı ve Beytarla köylerini içermektedir. Bu antik kentin kalıntıları, Budaklar Köyü, Hacı Ahmetler Mahallesi'nde yoğunlaşmaktadır ve bu mevki Viranşehir olarak bilinmektedir.

Kuzeybatı Anadolu'nun klasik antik çağlardaki sosyo-ekonomik yapısı, kültür tarihi ve arkeolojisi üzerine az çalışma yapılmıştır, bu nedenle Hadrianapolis Kenti kalıntıları da geniş ölçüde tanınmamaktadır. Kentte birden fazla merkez bulunmaktadır ve bunlardan biri Roma kalıntılarını içermektedir. Bu alanda bir kaya yüzüne işlenmiş bir aedicula bulunmaktadır. Ayrıca, kentin Roma dönemi mimari kalıntıları sınırlıdır ancak erken Bizans dönemi kalıntıları oldukça yoğundur.

Kent içinde üç adet erken Bizans kilise kalıntısı bulunmaktadır ve bunlardan ikisi kaçak kazılar sonucu açılmıştır. Ayrıca, bir sarnıç kalıntısı hala tonozları ile ayaktadır. Kentin Roma ve Bizans dönemi mimari dokusuna ait bloklar, devşirme olarak ilçenin çeşitli yerlerinde kullanılmıştır. Bu devşirme malzemenin tümünün yerlerinin saptanması, harita üzerinde işaretlenmesi, belgelenmesi ve korunması için bir projenin gerekliliği ortaya çıkmıştır.

Antik yerleşim özellikle üç adet kilise kalıntısının bulunduğu alanda yoğunlaşmaktadır ve bu kiliselerin tamamı 6. yüzyıla tarihlenmektedir. En eski kilise, Eskipazar'ın 2 kilometre batısında, kent çıkışında bir mevki üzerinde inşa edilmiştir.

2003 yılından itibaren yapılan çalışmalarda, 15 x 23.5 metre ebatlarındaki kilisede dört önemli mozaik bulunmuştur. Bu mozaiklerde, Hristiyan inancına göre cennetteki dört nehir olan "Phison", "Geon", "Euphrates" (Fırat) ve "Tigris" (Dicle) personifikasyonu ve adları yer almaktadır. Bu tür bir kompozisyona Anadolu'da henüz rastlanmamıştır.

Kilise tabanındaki mozaikli alanda bir adak yazıtı da bulunmaktadır ve bu yazıtta "Sadık saray muhafızı Himerios ile pek onurlu ve değerli Valentina'nın adağıdır" ifadesi geçmektedir. Himerios adı üzerine yapılan çalışmalar, bu ismin bir "Skholarios", yani bir İmparatorluk muhafızı olduğunu ve bu ismin filolojik ve prosografik olarak yalnızca 6. yüzyılda görüldüğünü ortaya koymuştur. Ayrıca, Himerios ile Valentina'nın evli olduğu düşünülmektedir. Ancak bu mozaik yazıtında bir devam ifadesi bulunmamaktadır, bu da yazıtın devamının başka bir yerde olabileceğini göstermektedir.

Mozaikler, hava koşullarından etkilenmemeleri için 2003 yılında geçici olarak özel bir örtüyle kapatılmıştır. Ayrıca, kilisede yapılan ayrıntılı incelemelerde, atrium duvarının en alt taş sırasında en az 10 satırlık Yunanca bir yazıtın varlığı ortaya çıkmıştır. Bu yazıtın "damnatia memorae" şeklinde kazınmış olduğu ve hala okunabildiği belirlenmiştir. Ayrıca, kilise giriş kapısında tabana gömülü bir yazıt mevcuttur ve bu yazıtta "Burada anısı azizler arasında yer alan Iordannes yatıyor" ifadesi yer almaktadır.

Hadrianapolis Antik Kenti Turları